کد مطلب:172972 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:154
مردم شناسی کوفه
شهر كوفه خاستگاه عبرت آموزی است. كوفه را سعد به ابی وقاص در سال 17 ق برای سكونت لشكریان بنا نهاد و رفته رفته گروهی از اصحاب و افراد دیگر در آن مسكن گزیدند. به طور كلی جمعیت كوفه به دو بخش عرب و غیر عرب تقسیم می شد، هسته اولیه كوفه از دو تیره ی «قحطانی» و «عدنانی» تشكیل شده بود.
از بیست هزار خانه ی ساخته شده در آغاز تأسیس كوفه، دوازده هزار به یمانی ها و هشت هزار به نزاری ها اختصاص داشت. [1] .
بخش دیگر به عرب های قبیله بنی تغلب [2] تعلق داشت و عناصر غیر عرب كوفه را گروه های بزرگی همچون «موالی» [3] ، «سریانی ها» [4] .
و «نبطی ها» [5] تشكیل می دادند. [6] .
اندك اندك كوفه از مراكز مهم نظامی جهان اسلام شد. از نظر عقیدتی می توان جامعه ی كوفه آن روز را به دو بخش مسلمان و غیر مسلمان تقسیم كرد. بخش غیر مسلمان كوفه را مسیحیان عرب بنی تغلب، مسیحیان نجران، نبطی ها، یهودیان رانده شده از شبه جزیره ی عرب در زمان عمرو... تشكیل می دادند. [7] این بخش در مجموع شمار ناچیزی از كل جمعیت كوفه را تشكیل می داد. بخش مسلمان كوفه را می توان شامل شیعیان علی علیه السلام، هواداران بنی امیه، خوارج و بی تفاوت ها دانست. شیعیان هم به دو بخش بزرگان و شهروندان عادی تقسیم می شدند. از بزرگان شیعه می توان از افرادی همچون سلیمان بن صرد خزاعی، مسیب بن نجبه ی فرازی، مسلم بن عوسجه، حبیب بن مظاهر اسدی، ابوثمامه ی صائدی و... نام برد. «این افراد عمیقا به خاندان نبوت عشق می ورزیدند و همین ها بودند كه پس از مرگ معاویه با امام حسین علیه السلام نامه نگاری كردند.» [8] .
نقطه ی تاریك نهضت كوفه، غیبت آنها و تنها ماندن مسلم بن عقیل و سرگردانی او در كوچه های كوفه است. گرچه برخی از این افراد چون حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه و ابوثمامه ی صائدی را در صحنه ی كربلا حاضر می بینیم، اما نشانی از دیگر بزرگان، مانند سلیمان بن صرد خزاعی، رفاعة بن شداد بجلی و مسیب بن نجبه فرازی نمی یابیم. توبه ی
این افراد پس از واقعه ی كربلا و تشكیل نهضت توابین شاهد خوبی بر بی ارادگی آنها در پیوستن به نهضت امام حسین علیه السلام است.
شیعیان عادی كه در صد قابل توجهی از مردم كوفه را تشكیل می دادند، گرچه به خاندان عصمت و طهارت علاقه ی وافری داشتند اما رفتار والیانی همچون «زیاد» و پسرش با آنان و نیز سیاست های كلی امویان در تشیع زدایی جامعه ی اسلامی از آنان زهر چشم سختی گرفته بود، به گونه ای كه تا احتمال پیروزی بالا نبود وارد نمی شدند و شاید علت نامه نگاری آنان و پیوستن به نهضت مسلم و قیام مختار به جهت احتمال بالای پیروزی این نهضت ها بود. لذا به محض این كه بوی شكست نهضت مسلم به مشامشان خورد از صحنه خارج شدند و او را تنها گذاشتند، اما بسیاری از آنان بعدها در نهضت توابین و قیام مختار شركت كردند.
«در میان هواداران بنی امیه كسانی چون عمرو بن حجاج زبیدی، یزید بن حرث، عمرو بن حریث، عبدالله بن مسلم، عمارة بن عقبه، عمر بن سعد و مسلم بن عمرو باهلی از چهره های شاخص آنها به شمار می آمدند.» [9] در صد قابل توجهی از مردم كوفه طرفدار معاویه بودند. با توجه به این بیست سال هم از حكومت امویان در كوفه می گذشت و آنها توانسته بودند رشد فراوانی بكنند، این افراد، هنگامی كه از پیشرفت كار مسلم بن عقیل و ضعف و سستی نعمان بن بشیر، والی كوفه، احساس خطر كردند به شام نامه نوشتند و از یزید چاره جویی كردند.
سران و بزرگان بیشتر قبایل از این گروه بودند و این باعث گرایش بسیاری از مردم به این سمت شده بود.
خوارج كوفه پس از سركوب شدن در جنگ نهروان، در زمان معاویه و در پی سیاست های غیر اسلامی، كه ناراضیان بسیاری فراهم آورده بود، قدرت گرفتند و در سال 43 ق در زمان فرمانداری مغیرة بن شعبه قیامی را به رهبری «مستور بن علقه »ترتیب دادند كه به شكست انجامید. «زیاد بن ابیه» پس از تصدی فرمانداری كوفه در سال 50 ق نقش مهمی در سركوب آنان داشت. اما پنج سال پس از مرگ «زیاد» در سال 58 ق شاهد قیام آنان به رهبری «حیان بن ظبیان» هستیم كه عبیدالله بن زیاد پس از گرفتن زمام امور كوفه به سركوب آنها پرداخت. [10] از این رو می توان گفت كه در واقعه ی كربلا نمی توانیم نقش چندانی از این گروه سراغ داشته باشیم.
شاید بتوان گفت بیشترین سهم جمعیت كوفه در واقعه ی كربلا از آن افراد بی تفاوت و نان به نرخ روز خور بود كه قصدی جز پر كردن شكم و رسیدن به هوس های خود نداشتند. اینان، هنگامی كه پیروزی لشكر مسلم بن عقیل را نزدیك دیدند به آنان پیوستند، اما با ظهور آثار شكست، به سرعت صحنه را خالی كردند و فشار روانی فراوانی به طرفداران واقعی نهضت وارد آوردند و سهم زیادی در شكست نهضت مسلم داشتند. آنان در پی وعده و وعیدهای ابن زیاد، به سپاه كوفه در كربلا پیوستند و با امام حسین علیه السلام جنگیدند و سرانجام او را به شهادت رساندند.
از بیست هزار خانه ی ساخته شده در آغاز تأسیس كوفه، دوازده هزار به یمانی ها و هشت هزار به نزاری ها اختصاص داشت. [1] .
بخش دیگر به عرب های قبیله بنی تغلب [2] تعلق داشت و عناصر غیر عرب كوفه را گروه های بزرگی همچون «موالی» [3] ، «سریانی ها» [4] .
و «نبطی ها» [5] تشكیل می دادند. [6] .
اندك اندك كوفه از مراكز مهم نظامی جهان اسلام شد. از نظر عقیدتی می توان جامعه ی كوفه آن روز را به دو بخش مسلمان و غیر مسلمان تقسیم كرد. بخش غیر مسلمان كوفه را مسیحیان عرب بنی تغلب، مسیحیان نجران، نبطی ها، یهودیان رانده شده از شبه جزیره ی عرب در زمان عمرو... تشكیل می دادند. [7] این بخش در مجموع شمار ناچیزی از كل جمعیت كوفه را تشكیل می داد. بخش مسلمان كوفه را می توان شامل شیعیان علی علیه السلام، هواداران بنی امیه، خوارج و بی تفاوت ها دانست. شیعیان هم به دو بخش بزرگان و شهروندان عادی تقسیم می شدند. از بزرگان شیعه می توان از افرادی همچون سلیمان بن صرد خزاعی، مسیب بن نجبه ی فرازی، مسلم بن عوسجه، حبیب بن مظاهر اسدی، ابوثمامه ی صائدی و... نام برد. «این افراد عمیقا به خاندان نبوت عشق می ورزیدند و همین ها بودند كه پس از مرگ معاویه با امام حسین علیه السلام نامه نگاری كردند.» [8] .
نقطه ی تاریك نهضت كوفه، غیبت آنها و تنها ماندن مسلم بن عقیل و سرگردانی او در كوچه های كوفه است. گرچه برخی از این افراد چون حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه و ابوثمامه ی صائدی را در صحنه ی كربلا حاضر می بینیم، اما نشانی از دیگر بزرگان، مانند سلیمان بن صرد خزاعی، رفاعة بن شداد بجلی و مسیب بن نجبه فرازی نمی یابیم. توبه ی
این افراد پس از واقعه ی كربلا و تشكیل نهضت توابین شاهد خوبی بر بی ارادگی آنها در پیوستن به نهضت امام حسین علیه السلام است.
شیعیان عادی كه در صد قابل توجهی از مردم كوفه را تشكیل می دادند، گرچه به خاندان عصمت و طهارت علاقه ی وافری داشتند اما رفتار والیانی همچون «زیاد» و پسرش با آنان و نیز سیاست های كلی امویان در تشیع زدایی جامعه ی اسلامی از آنان زهر چشم سختی گرفته بود، به گونه ای كه تا احتمال پیروزی بالا نبود وارد نمی شدند و شاید علت نامه نگاری آنان و پیوستن به نهضت مسلم و قیام مختار به جهت احتمال بالای پیروزی این نهضت ها بود. لذا به محض این كه بوی شكست نهضت مسلم به مشامشان خورد از صحنه خارج شدند و او را تنها گذاشتند، اما بسیاری از آنان بعدها در نهضت توابین و قیام مختار شركت كردند.
«در میان هواداران بنی امیه كسانی چون عمرو بن حجاج زبیدی، یزید بن حرث، عمرو بن حریث، عبدالله بن مسلم، عمارة بن عقبه، عمر بن سعد و مسلم بن عمرو باهلی از چهره های شاخص آنها به شمار می آمدند.» [9] در صد قابل توجهی از مردم كوفه طرفدار معاویه بودند. با توجه به این بیست سال هم از حكومت امویان در كوفه می گذشت و آنها توانسته بودند رشد فراوانی بكنند، این افراد، هنگامی كه از پیشرفت كار مسلم بن عقیل و ضعف و سستی نعمان بن بشیر، والی كوفه، احساس خطر كردند به شام نامه نوشتند و از یزید چاره جویی كردند.
سران و بزرگان بیشتر قبایل از این گروه بودند و این باعث گرایش بسیاری از مردم به این سمت شده بود.
خوارج كوفه پس از سركوب شدن در جنگ نهروان، در زمان معاویه و در پی سیاست های غیر اسلامی، كه ناراضیان بسیاری فراهم آورده بود، قدرت گرفتند و در سال 43 ق در زمان فرمانداری مغیرة بن شعبه قیامی را به رهبری «مستور بن علقه »ترتیب دادند كه به شكست انجامید. «زیاد بن ابیه» پس از تصدی فرمانداری كوفه در سال 50 ق نقش مهمی در سركوب آنان داشت. اما پنج سال پس از مرگ «زیاد» در سال 58 ق شاهد قیام آنان به رهبری «حیان بن ظبیان» هستیم كه عبیدالله بن زیاد پس از گرفتن زمام امور كوفه به سركوب آنها پرداخت. [10] از این رو می توان گفت كه در واقعه ی كربلا نمی توانیم نقش چندانی از این گروه سراغ داشته باشیم.
شاید بتوان گفت بیشترین سهم جمعیت كوفه در واقعه ی كربلا از آن افراد بی تفاوت و نان به نرخ روز خور بود كه قصدی جز پر كردن شكم و رسیدن به هوس های خود نداشتند. اینان، هنگامی كه پیروزی لشكر مسلم بن عقیل را نزدیك دیدند به آنان پیوستند، اما با ظهور آثار شكست، به سرعت صحنه را خالی كردند و فشار روانی فراوانی به طرفداران واقعی نهضت وارد آوردند و سهم زیادی در شكست نهضت مسلم داشتند. آنان در پی وعده و وعیدهای ابن زیاد، به سپاه كوفه در كربلا پیوستند و با امام حسین علیه السلام جنگیدند و سرانجام او را به شهادت رساندند.
[1] الحياة الاجتماعية و الاقتصاديه في الكوفة في القرن الاول الهجري، ص 42.
[2] همان جا، بني تغلب پيش از اسلام در عراق سكونت داشته، همراه با ايرانيان در حال جنگ بودند و پس از اسلام به آنها پيوستند.
[3] موالي با قبايل مختلف عرب پيمان مي بستند و ولاي آنها را مي پذيرفتند، ممكن بود از نژادهاي مختلف ايراني، رومي، ترك و... باشند كه عرب ها به همه ي آنها عجم مي گفتند.
[4] سرياني ها پيش از فتوحات در اطراف «حيره» زندگي مي كردند و مذهب مسيحيت را پذيرفته بودند.
[5] نبطي ها پيش از فتوحات در اطراف عراق در سرزمين هاي جلگه اي زندگي مي كردند و پس از تأسيس كوفه به اين شهر آمده، به كشاورزي مشغول شدند.
[6] حياة الامام الحسين، ج 2، ص 438.
[7] حياة الامام الحسين عليه السلام، ج 2، ص 241.
[8] تاريخ طبري، ج 4، ص 261.
[9] حياة الامام الحسين عليه السلام، ج 3، ص 441.
[10] تاريخ طبري، ج 4، ص 132.